'Ścięcie św. Jana Chrzciciela', Caravaggio, olej na płótnie, 1608, Muzeum św. Jana, La Valetta
Sztukę późnego renesansu w XIX wieku nazwano, nieco pogardliwie, manieryzmem. Uważano, że artyści z końca XVI wieku powtarzają tylko pomysły wypracowane wcześniej, przez wielkich artystów dojrzałego odrodzenia. Dopiero w XX wieku doceniono dokonania manieryzmu. W ówczesnej sztuce religijnej, wciąż renesansowej, tkwią już zapowiedzi baroku.
Na przełomie lat 1401 i 1402 we Florencji rozstrzygano konkurs na nowe brązowe drzwi do miejscowego baptysterium. W tamtych czasach organizowano wiele takich konkursów. Ten jednak okazał się przełomowy. Lorenzo Ghiberti (ostatecznie zwyciężył) i Filippo Brunelleschi stworzyli bowiem płaskorzeźby, w których zastosowali reguły perspektywy wykreślnej. To był początek renesansu.
Autor nieznany; „Matka Boża Jasnogórska”, tempera na desce, ok. XIII w.; Sanktuarium NMP Jasnogórskiej, Częstochowa
Hiszpańscy konkwistadorzy, kiedy podbijali tereny dzisiejszego Meksyku i Peru, byli zaskoczeni wspaniałością świątyń zbudowanych przez Indian.
Sztuka Dalekiego Wschodu rozwijała się w średniowieczu w absolutnej izolacji. Indie i Chiny nie miały praktycznie żadnych kontaktów z Europą.
"Bóg jest światłością" – ta maksyma kierowała pobożnym opatem Sugerem, kiedy w roku 1130 przystąpił do opracowywania planu przebudowy chóru opactwa Saint Denis pod Paryżem. Bóg jest światłością, a zatem do świątyni należy wpuścić jak najwięcej światła płynącego z nieba.
Na przełomie X i XI wieku Europa wypracowała własne, nowatorskie rozwiązania artystyczne. Przejawiały się one przede wszystkim w sztuce sakralnej. Jak pisał w 1003 roku Glauber, mnich z Cluny (Burgundia we Francji): "Było to tak, jakby cała ziemia zrzuciwszy z siebie jednym wstrząśnięciem stare łachmany, przyodziała się wszędzie w białą szatę kościołów".
Europa po upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego to czas "wędrówek ludów", chaosu i upadku kultury. Wśród nielicznych w tym czasie przejawów twórczości artystycznej wyróżniają się dzieła związane z religią: ilustracje rękopisów malowane przez irlandzkich mnichów i budowle kościelne Wizygotów. Pierwszą próbę odzyskania splendoru sztuki rzymskiej podjęto w monarchii Karola Wielkiego.
Islam narodził się w VII wieku. Niespełna sto lat później był już religią panującą na ogromnych obszarach – od Indii po Hiszpanię. Korzystając z tradycji artystycznych podbitych ludów wytworzył oryginalną i wspaniałą sztukę, podporządkowaną zasadom Koranu.